Waa maxay cunsuriyad? erayga cunsuriyad waxaa lagu qeexaa in uu yahay “marka dadka qaar ay aaminaan fikrado ka soo horjeeda dadka kale oo ku dhisan dhaqan ama diin. Waxay aaminaan in ay ka wanaagsanyihiin ama ka fiicanyihiin kuwa kale” taasoo keenta in markaas ay dhalato cunsuriyad xaga ficilka ah sida in loo diido adeegyada iyo in lala qeybsado nolosha.

Macnahaas cunsuriyada ee aan kor ku xusay waa mid aan filayo haddii aad dib u milicsataan noloshii Soomaaliya in ay ahayd mid si waadix ah uga jirta. Waxaa jiray dad la cunsuriyeeyo maalinkasta oo loogu yeero erayo bahdil ah ama loo diido adeegyada bulshada, lagu adkeeyo nolosha, loo geysto waxyeelo. iwm. Cunsuriyadaas xitaa waxay gaadhay in laga dhigo sharci oo lagu daro dastuurka wadanka iyadoo loogu yeeray 4.5 system taasoo dadka qaar laga dhigay in ay nusyihiin. Waa dadka isku dhiiga ah, isku dalka ah, isku luuqada ah, iskuna diinta ah.

Markii la yimid Sweden iyo qurbaha ayaa Soomaalidii qeylo dhaan ku dhufatay “waawareey waa nala cunsuriyeey” qofkasta waxa uu dareemay waxa cunsuriyadu ay tahay. In cunsuriyada dhabta ah aysan kala sooceyn midkii aad shalay ku oran jidhay Midgaan, tumaal, laangaab, jareer, iwm. Iyo adiga oo ka dhashay waxa aad ugu yeedhi jirtay reer laandheere. In qofka cunsuriga ajanabiga ah uusan kala jecleyn qabiilka aad tahay iyo inta qori ay leeyihiin beeshaada. Waxa uu arkaa waa in aad madowdihiin, waxa uu kuugu yeerayaa “neger” ama wax ka daran. Waxa uu arkaa in Maxamed lagu yiraahdo, ka dibna waxa uu kuu diidayaa adeegyada bulshada.

Soo ma ahan wixii aan ka dhaxalnay ficilkii lagu haayay Soomaaliya? ee hada sharciga laga dhigay. Sidee ayaan uga eed sheegan karnaa cunsuriyad marka anagu aan nahay kuwa cunsuriyada ku dhaqma, ee aan kala guursan, aan iscaawin, is adoonsada. Sidee ayaad uga caroon kartaa in lagu dhaho Neger? marka aad adigu dadka ugu yeeri jidhay erayo ka liita? Sidee ayaad uga xumaan kartaa in shaqo laguugu diido midabkaaga dartiis? marka aad adigu shaqada ku bixin jirtay ina adeer iyo ina hebel?

Soomaalida markaan u fiirsaday waxaan nahay dadka ku nool “isburin” ama waxa loo yaqaan “contradiction”. Haddii ay ahaan la’hayd xaga diinta, xaga dadnimada iyo xaga dareenka. Waxaan jecelnahay in aan ku faano diinteena iyo sida dadkeenu yihiin kuwo hal diin iyo hal af wadaaga balse markii hoos loo dhaadhaco, diintiina kuma dhaqano oo waxaan sameynaa waxyaabo badan oo isburinaya, dalkiina iyo dadkiina waa kala qeybinay.

Waan la socdaa qaar ayaa dhihi doona Jimcale Soomaalida ayuu diidanyahay, balse Soomaalidu waa dadkayga, Somaliya waa dalkayga. Balse waxa aan jeclahay in aan laga leexan xaqiiqada, in aanan iska indho tirin wacyiga jira. Kuwa iigu dhow ayaa hormuud ka ahaa cunsuriyada ka jidha Soomaaliya. Adiguna ha dhihin nadiif baan ka ahay, haddii ugu yaraan aad kaga soo horjeesan waydo fikirkaaga.