Assalamu Calaykum: Alle ayay mahadi u idlaatay, naga dhigay duul wax Qora wax Aqriya Waxaan dareensanahay beryahaan ama xilligaan oo kale sanad walba in qaban qaabo xoogan loo galo ,xuska 1 da bisha Luuliyo , afsoomaalina lagu yiraa ( Karan ama Xays xagaay).
Xaflado lacago aad u badan lagu baxsho ayaa lagu dhigaa geyigii Soomaaliya iyo dacalada Dunida meel iyo waa ay Soomaali joogtaba. Waxaa laga joogaa 51 sano xilligiaa loo asteeyay xusida 1 bishaan Luuliyo/Karan.
Qadda iyo qalinka waxaan u soo qaatay , iguna dhaliyay qorida maqaalkaan waa ,dhibaato aan dareemay karina waayay in aan la aamusnaado. Waa hubaal in aqriste aad iga sugi la’da jawaabta cinwaanka maqaalka , waan hubaa in aad iswaydiinee waydiimo badan.
Hase ahaatee aqriste fartaada ii dhiib …fadlan……iina ogolaaw in aan taabsiiyo boogta la taaban waayay ee laga meermeertay danqinteeda. Waa boog aan u soo bareeray in aan danqiyo , xanuunkii la doonaba haka dhashee waxaan xamilli waayay dikaankeeda. Aqriste shaki wayn ayaa iiga jira in aan u badaal degno maalin xornimo…. !
Taa ma ila qabtaa mise…… Waan hubaa in aadan weli ila dhicin aadna ii haysato nin xornimadii ,dalka geliyay mugdi. Hase ahaatee aqristoow fartaada haddaba ii dhiib boogtii dikaankeedu iga degi waayay aan kuu taabsiiyo kuna dareensiiyee.
Xilli hadda laga joogo 20 sano ayaan qaxooti ku ahayn daafaha dunida. Waxaa noqonay shinbiro geed ku degay goor casir liiqii ah , hase ahaatee mid wareen dile ah dhagax soo dhex dhigay. Shinbirahaa maxaad ka filanee , imisa hooyo iyo ilmaheed ayaa kala habaabaa oo midba hortiisa u haadaa ? Imisa ayuu dhagaxaa la soo dhex dhigay dhaawacaa ama qudha jaraa? Imisaase baalahoodii ku waynaa ? Bal qiyaasoo shinbirahaa cawada madoow , balaayada ku soo dhex dhacday , sidey waqti kale nabadsami ugu wada kulmaan. Aqriste waxaan doonayaa in aan ku dareensiiyo in sida shinbirahaa cawada madoow dhagaca lasoo dhex dhigay,in aan la mid nahay. Oo waagii wadankii isla holcay qofba hortiisa u hayaamay.
Laga soo bilaabo waqtigii Dawladii dhexe dhacday ilaa maanta, waxaa dadka soomaaliyeed deris la ah dhibaato walba oo dadku Alle ka magan galaan. Dadka dalkii jooga waxaa la dersay: Colaad, cuduro , dil, dhac , boob , kufsi ,Xasuuq joogto ah ,nabaad guurin bad iyo beriba leh,abaar , macluul JAHLI , daryeel la’aan , hooy la’aan ……..
Dadka Dibida u Qaxay waxaa la dersay : Qaxootinimo , ogoow qaxootinimo waa cudur daran e, tahriib bad iyo dhulba leh , dil dhac , gubid , dhalan rog dhalinyaro. Dhalan rog dhaqan, dhalan rog luuqad/Af, dhalan rog Guur , burbur qoysas , ilhaano iyo sharaf dhac , Tuugsi iyo gacan hoorsi.
Waxaad arkee hooyooyin soomaaliyeed oo ilmahoodii/beerkooda ahaa gaalo ka qaadatay, oo ilin kulul ka qubanee. Aqriste dhacdadaan ila wadaag : Waagii aan yaraa , waxaan ku noolaa miyiga ilaa sagaal jirkaygii , caruurnimo waa cadaw laga koro ,waxaanan hilmaamin falal aan shinbiraha kula kici jirnay waagii aan yarayn.
Waxaan samayn jirnay waxaa jiri jiray shinbiro , dudumaha ilamaha gashta/ku xaraysta ama geedaha. Aniga iyo caruur kale ayaa markaan xoolaha la joogno waxaan aad u xiisayn jirnay in aan shinbiraha ubadkooda soo qufno, maalin aanan hilmaamin ayaa jirta ,oo aan Shinbir/Hooyo ah ilmaheeda ku laynay. waxaan soo qodnay shinbir aan filaa in magaceedu ahaa Garbacad ,god dudumeed ilmo ugu jireen. Markaan qodayno iyada/shinbirtu waxay ku maqanta qaraabkii ubadka oo xasharaad yar yar beey u soo dilee. Afka ayayna ugu soo qaade si ay godka ugu koriso ilaa ay ka korayaan , ilaa inta balaahooda ku duulayaan.
Markii aan ilmihii banaanka gawaanka dudunto kusoo daadinayba, naftii waa ka haaday ileen wax yar yar beey ahaayeene. Waxyar kedib ayaa waxaa isa soo dhigay hooyadii oo afka wax ku sida , musiibase ilmihii waxay iyagoo dhintay daadsanyihiin dhulka. Waan hubaa in maalintaa shinbirtaa , ilin Kulul ka timid hase ahaatee Alle isku abuur iyo isku af nagama dhigin, sidaa awgeed ayaanan u maqli karin ama sideena ilin uga imaanayn waase hubaa in ay ooyday . Waxaana ku gartay inta cabbaar ku dul heehaabtay oo godkii fiirisay ayay iska haaday oo geed agteena ah ku degtay , dhaluulaco: habacsanaana muujisay sidii qof murugaysan oo kale ayay gondaha is gashatay. Alle aayan ka baryaa in uusan Caruurnima waxaan falnay noo qaban waana waxa Alle danbiga saqiirka uga rafciyay. AQristE , shinbirtaa waxaan ku keenay aana doonayay in aan ku dareensiiyo , kawaran xaalka hooyo Soomaaliyeed oo Muslimada aana wada ogna sida ilmaheeda u jecsha ,una ogolayn islaan aan iyada ahayn in ay korisi in Mawt kala geeyo maahan e. Haddaba ka waran hooyada caynkaa/sidaa ah marka ilmaheeda xoog looga qaato iyadana Xabsi caga juglayn aha lagu xiro, ilmaheedana Gaalo la wareegto!!! Aqriste bal xanuunkaa ka waran ?
Haddii aan u soo laabto mawduuca, kuna eegno xaalada dhalinyarada Soomaaliyeed ku suganyihiin. Dhalinyaradii Soomaaliyeed seddex qayb ayay noqdeen, B) Qayb hayaantay oo dalkii ka carartay ,inta aysan gaarin meesha ay doonayeense saxaraha ama baddeey dhaafi waayeen ,imisa boqol waaye/weeye ? Boqol haba dhihine imisa Kun? Waxaa jira kumanaan dhalinyaro oo iyana qoriga dhegta surtay ,Wadankiina ka dagaalamaa ha la jireen xisbigaa doontid , waxaan ula jeedaa aqriste in aadan isku qancin kuwaa ayaa saxan, oo markaan dhalinta xisbiyada la kala safan tilmaao in aadan dhihin kuwaa waa saxan yihiin, balse soo meesha colaadi mataal / ma nabad iyo caano ayaa la cabaa ? Waxaa jira qaar dhaafay , afkase u galay Xabsiyaal , sida Tansania, Zaambia, Kenya, Musambig, imisa gabdho Soomaaliyeed ayaa Suudaanta Cawaanta ah ee Koofur Suudaan Adoono ahaan duurka ugu haystaan? Bal Aqriste ka waran inta dhalinyaro Soomaaliyeed ku baagamoodaysan Nayroobi / Xeryaha Qaxootiga Ifo iyo Dhadhaab iyo Adis Ababa? Gabdhihii Soomaaliyeed waata Amxaaradu iska ilhaamaysanee , wiilkii yac ka dhana madaxa dhagax ku qaadaa ama ku goobanaa/wada dilaa.
Maalin ayaan u soo taagnaa , Adis Ababa inagoo joogna wiil Xabashiya nagu yiri ” Halkaan Ma Muqdishaa Moodeen ? ……Waagaa waan ka carooday haddase in uu naga saxnaa ayaan gartay , maxaa yeelay isagoo Aanadii Axmed Gureey noo qaba ayaan Adis qaxooti ahaan ugu nimid e . Gar ayuuna u lahaa inoo na yiraa sidaa ….
Marka soo ma muuqato inaan cadawgeenii koowaad dabin ugu dhacnay sida muuqata….
T) Qaarkaan Alle waa ka badbaadshay Saxarihii iyo Baddiiba , hase ahaatee waxay u kala baxeen dhawr qaybood , qaar Qurbaha Yurub ama Amerika tegay , nasiib darase ku indha daraandaray dhaqanka quracan ee halkaa ka jira kuna dhaqandoorsoomay ,oo Daroogo iyo Gaangistar hawl ka dhigtay , kedibna Xabsiyada/jeelasha laga buuxshay ,
kuwii Zambia Muzambig lagu xirtay naf ayay raadinayaayeen oo meel ay u baxsadaan ayay baytinayeen. Sida muuqatase dhalinta Yurub iyo Amerika iyagaa is halaagay , Imisaa ku jirta Xabsiyada Londoniyo Minisota .
J) Waxaa jira qaar kale oo iyana aad u Nasiib badan , dhanka kalese dhibaato wayn haysato, waa dhalinyarada debeda wax barasho u aaday ama dalka gudihiisa wax ka bartay . Qaarkood jaamacado ayay ka heleen debeda sida wadamada Malaysia , Suudaan , Shiina , Pakistan , Hindiya ,halkaa ayayna Jaamacado uga soo baxeen ,
nasiib darase wadan ay shahaadadooda ula laabtaan mahaystaan. Dhalinta la filka ah ee wadamada kale ka yimid ee Jaamacada la dhigtaa isla marka ay dhameeyaan Jaamacadda ayaa shirkado wadankooda ka dhisan sii aadanaayaan , dhalintaan Soomaaliyeedse xaalkooda waa ;Cir kaa dheer Ceelna uma qodna ; shahaado qalalan ayay lasoo noqonayaan. Sax waxaad barato waa baaskaa , hase ahaatee kala fiican laba xaal ee aan kor kusoo xusnay.
Hadii aan Dalkii Bad iyo Beriba : dib u milicsano baddii waxaa moodaa berrin xayndho xayndho ka baxday ,oo lo’ abaar laga keenay lagu sii daayay. Oo maraakiib shisheeye ayaa isku cariirinee . Berrigiina Magaalo madaxdii Dadka Soomaaliyeed , ciidan Amisom la yiraa ayaa dhulka la simay . Suuqa Bakaaro oo ahaa Suuqa Dhulwaynaha Soomaaliyeed ugu waynaa isna waa xireen sida Madaafiic ugu wadeen. Aqriste ka hadli maa siyaasada soomaaliya iyo xisbiyadeeda . Xasuuqa shacabkase maahan in qiil looga dhigto qolo heblaa waraf igu soo tuurtay.
Gunaanadka iyo gabagabada , waxaan dadka Soomaaliyeed ugu Baaqaa Lafcad ayaan Toobin ku Haynaa . Xornimo ma jirto ee hadda hala baadi goobo. Ingiriisku 2 Gobol oo waawayn ayuu Kenya iyo Amxaarada naga siiyay , markaa ayuu nagu siray Xornimo laba Gobol. Halkee Xornimo ka jirtaa Labada Gobol ee maqan ayaa nagala siraayay e .
Haddiise aan la dhihi lahaa Xornimo la qaadan maa ilaa 5 Soomaaliyeed wada Xorooobaan. Waqtigay doontaba ha qaadato , xitaa maantaba hasoo gaartee , sidaan wax waa ka roonaan lahaayeen . Adigu in aanan xornimo helin waxaan kuugu cadaynaa hadda Soomaaliya kaa u Taliya ? Wadan la Gumaysto waxaa lagu yaqaan Ciidan xoog ku haysta iyo Siyaasadiida oo debeda laga keeno , haddaba Soomaaliya miyaysan sidaa ahayd?
FIIRO GAARA : waan ka madax banaana wax Siyaasad ah qolana duri maa , in aan boogta afkeeda waada ku hubsado ayaanse doonaa . Halka bogta haddii waada la saaro way bogsootaa… Aqriste ? Ma isleedahay fartaadii waad ku taabatay boogta Dikaamaysay ? Mise isleedahay in aad ila qaybsatay Dikaanka boogtaa ?
Haddii aan dib kuugu celiyo Cinwaanka Maqaalka waxaa uu ahaa
(1 Luuliyo Ma Xornimaan u Dabbaal Degnaa Mise Xornimaan Raadinaa ?)
Aqriste ma u aragtaa in loo Dabaal dego Xornimo Mise Xornimaan Raadinaa ?
Fadlan ra’yigaaga iigu soo hagaaji meeleeyahayga/Emailkayga hoos ku qoran ,
halkaana hoosana ra’yigaaga ka dhiibo.
W.Q : Bashiir Macalin Cali {AbuXudayfah }
